A importancia da biodiversidade

Que é a biodiversidade? pero sobre todo, para que serve? son preguntas que, polo xeito no que moitas veces é utilizado este termo, semellan non ter resposta ou ter unha resposta pouco concreta, aínda cando nolo ensinaron no colexio.

Diversidade biolóxica ou biodiversidade é o conxunto de todas as formas de vida que existen na Terra, así como todos os niveis de organización que comprende (desde o xenético ao de ecosistema). Para tratar de explicar a importancia da biodiversidade, ou o que é o mesmo, para que serve, imos ver varios supostos de ecosistemas e que ocorre cando sofren unha alteración. Imos supoñer, que a alteración é prexudicial para o ecosistema e que ten como única consecuencia a desaparición dunha soa especie.

Obviamente os ecosistemas están en constante cambio. O entorno e cada un dos seres vivos están a influír nos demais alterándoos, pero os seres humanos estamos a alterar máis ecosistemas que calquera outro ser vivo, e dun xeito máis intenso e a maior escala. Así, esta “catástrofe” podería ser unha vertedura de hidrocarburos que mata todas as algas dunha zona da ribeira, ou que unha estrada impide o paso migratorio dunha das especies de aves que habitualmente poboan unha lagoa, ou que a introdución dunha especie foránea remata por facer desaparecer do monte unha carqueixa, ou que o liño transxénico sementado nunha leira se instálase no monte lindante e ocupe o espazo do liño salvaxe facendo que desapareza, ou que...

En Ecoloxía (ciencia que estuda a relación dos seres vivos entre si e co seu entorno), úsanse diversos índices para cuantificar a diversidade. Todos estes índices relacionan o número de especies coa abundancia de cada especie. Un dos máis utilizados é o índice de Shannon-Wiener. Para simplificar, non imos utilizar fórmulas matemáticas e só consideraremos 5 especies que serán representadas por símbolos simples (“●”, “■”, “▲”,“♦” e “×”). Só temos en conta os factores bióticos pero compre lembrar que os ecosistemas non só están formados polos seres vivos, senón tamén polos seres non-vivos que se atopan nun espazo determinado.

Supoñamos entón, que os “●”son depredadores, e que os “■” e os “▲”son depredados polos “●”. Á súavez os “■” e os “▲” depredan os “♦” e os “×”selectivamente, de xeito que “■” unicamente come “×”e “▲”só come “♦”. Estas relacións tróficas dan como resultado unha cadea trófica sinxela como a que se mostra no seguinte esquema.

No noso ecosistema ficticio as especies distribúense como se pode ver á esquerda da seguinte figura, estando formado por 5 especies e 65 individuos.

Poñamos por caso agora, que acontece unha “catástrofe” e a especie que desaparece é “×”.O seu depredador (“■”) perdería a súa única fonte de alimento e, polo tanto, tamén desaparecería. Como consecuencia desta“catástrofe” o ecosistema orixinal transformouse noutro diferente de só 3 especies e 35 individuos (parte dereita da figura anterior).

Despois dunha época de axuste, e supoñendo que todas as especies do mesmo rango trófico teñen a mesma capacidade de crecemento e depredación e que o depredador máis alto na cadea trófica (“●”) teña a mesma preferencia polas súas presas, os “♦” medrarían ocupando o espazo deixado polos “×”, e os “▲” ocupando o espazo deixado polos “■”, ata acadar un número de individuos igual ao inicial (65).

No novo ecosistema “post-catastrófico”, a pesar de existir os mesmos niveis tróficos e o mesmo número de individuos hai menor diversidade segundo o índice de Shannon-Wiener. Se outra alteración negativa afectase a este novo ecosistema é moi probable que desaparecese. Sen dúbida, o ecosistema desaparecería se a segunda alteración ten as mesmas consecuencias que a primeira e desaparece a especie do nivel máis baixo da cadea trófica.

Aínda que podería parecer que maior número de especies implica maior diversidade non é certo. Imos pensar noutro ecosistema, co mesmo número de especies e individuos que o primeiro (5 especies e 65 individuos), pero coa distribución da seguinte imaxe á esquerda.

Obviamente este ecosistema é menosdiverso que o anterior. Fronte a unha “catástrofe” igual á do primeiro exemplo (desaparición dos “×”), este ecosistema sofre un impacto maior. As consecuencias desta catástrofe son un ecosistema “post-catastrófico” moito menos numeroso (5 veces menos) que no primeiro exemplo, aínda que co mesmo número de especies. Polo tanto este ecosistema aínda tendo igual número de especies e de individuos é máis vulnerable fronte a determinadas alteracións.

É certo que estes son uns exemplos moi simples e pouco complexos, e que a realidade nunca é tan simple. Nin os seres vivos reaccionan de xeito tan lineal, nin as alteracións teñen un único efecto, pero con estes simples exemplos, qued apatente que un ecosistema máis diverso é un ecosistema máis forte, máis robusto e menos vulnerable fronte a determinadas alteracións.

Hoxe por hoxe chegar a comprender exactamente as complexas relacións existentes entre todos os seres vivos que conforman un ecosistema é practicamente imposible debido á súa grande complexidade. Se nin tan sequera coñecemos que seres vivos poboan o noso planeta, como imos coñecer as relacións que existen entre eles? Sen embargo, si que sabemos que calquera das nosas accións cotiás causan alteracións sobre estas complexas relacións. Reducir ao mínimo este impacto é a nosa materia pendente.